Problem braku lub osłabionego apetytu u prosiąt ssących jest jednym z coraz trudniejszych zagadnień w wielkotowarowym intensywnym chowie świń. Co ciekawe ujawnia się on głównie tam gdzie wprowadzane są nowe wysoko plenne i szybko rosnące linie świń.
Zaburzenia apetytu u prosiąt mogą być związane z wieloma czynnikami. Większość odsadzonych prosiąt doświadcza okresowej utraty apetytu. Niektóre prosięta nie pobierają paszy nawet przez 3–5 dni po odsadzeniu, podczas gdy inne jedzą prawie natychmiast. Po odsadzeniu prosięta same muszą decydować o tym czy i jak często pobierać pokarm, muszą nauczyć się pobierać zamiast mleka matki paszę i wodę.
Brak apetytu jest wynikiem różnego typu błędów związanych z techniką żywienia świń ale mogą go również powodować choroby na tle żywieniowym oraz niedobory makro i mikroelementów czy witamin. Nieprawidłowe żywienie prosiąt prowadzi do niedoborów podstawowych składników pokarmowych w diecie. Braki te z kolei powodują szereg dysfunkcji w organizmach prosiąt. U odsadzonych prosiąt dochodzi z powodu niedożywienia do fizjologicznego deficytu energii. W związku z tym szczególnie w tym okresie należy skoncentrować się na jakości paszy oraz użytych do jej wytworzenia składnikach pokarmowych. Powinny one charakteryzować się wysoką strawnością i poprawiać apetyt. Zaleca się żywienie prosiąt po odsadzeniu przy użyciu najlepszej dostępnej, dobrze zbilansowanej i smacznej paszy.
Przyczyny braku apetytu u prosiąt odsadzonych
U prosiąt w okresie odsadzenia występuje silny stres, który wpływa między innymi na zmniejszenie różnych fizjologicznych funkcji. W efekcie zmniejsza się ilość produkowanego w żołądku kwasu solnego. Istotną kwestią jest utrata matki i co się z tym wiąże brak mleka i ciepła oraz komfortu psychicznego. Prosięta mają problem z przystosowaniem się do innego rodzaju żywienia niż mleko matki i zazwyczaj niższej temperatury otoczenia do której były przyzwyczajone. Dodatkowym aspektem wpływającym na brak apetytu jest zmiana miejsca otoczenia oraz ustalanie hierarchii w nowej grupie. Brak apetytu u prosiąt może być również wynikiem nieprawidłowo zbilansowanej diety. Przyczyną może być niedobór aminokwasów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych w paszy. Niska zawartość aminokwasów w dawce pokarmowej może doprowadzać do zaburzeń w odkładaniu białka i tłuszczu. Poziom energii w paszy ma znaczenie szczególnie w okresie wczesnego odsadzania, gdzie znaczenie wagi prosiąt odsadzanych jest ogromne w aspekcie ich przyrostów i zdrowotności w późniejszym okresie życia.
Brak łaknienia u prosiąt może być także wynikiem awitaminozy. Niedobór witamin w diecie powoduje zaburzenia procesów biochemicznych w organizmie prosiąt, które objawiają się między innymi spadkiem apetytu. Zmniejszona podaż witamin może być związana bezpośrednio z samą paszą, która zawiera za mało witamin lub są w niej obecne substancje wiążące witaminy lub je rozkładające, może być także wynikiem stanów zapalnych jelit i żołądka przebiegających z wyniszczeniem mikroflory przewodu pokarmowego i nieżytem błon śluzowych- ograniczającym wchłanianie komponentów paszy. Spośród witamin przede wszystkim niedobór witaminy D przyczynia się do braku apetytu.
Przyczyną utraty apetytu u prosiąt mogą być schorzenia przewodu pokarmowego przebiegające z objawami biegunki. Są one wywołane przez różne czynniki. Często stanowią je drobnoustroje - bakterie, wirusy, grzyby oraz substancje toksyczne. Występująca u prosiąt zmniejszona produkcja kwasu solnego, a tym samym wzrost pH treści żołądkowo-jelitowej sprzyja namnażaniu się patogennych szczepów bakteryjnych. Często przyczyną zapalenia jelit są przeterminowane bądź niewłaściwie składowane pasze przemysłowe. Do uporczywych biegunek może dochodzić u świń na tle niedoboru miedzi. Zapalenie jelit występuje też w przebiegu niektórych chorób zakaźnych (zakażenia rota wirusowe,kolibakterioza czy kokcydioza). . Biegunki pokarmowe u prosiąt po odsadzeniu są jednak przede wszystkim wynikiem niewłaściwie dobranych składników pokarmowych w paszy lub ich złej jakości.
W praktyce niekiedy stosuje się restrykcyjne żywienie prosiąt po odsadzeniu, aby ograniczyć występowanie biegunek na tle pokarmowym, co jeszcze bardziej pogłębia deficyt energii, doprowadzając do większego spadku masy ciała świń
Wśród czynników niezakaźnych wywołujących zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego u prosiąt coraz większe znaczenie przypisuje się tzw. pokarmowej nietolerancji na dwucukry, która występuje u osobników cierpiących na niedobór lub brak enzymów rozszczepiających dwucukry.
U prosiąt sam fakt odsadzania może być powodem wystąpienia zespołu upośledzonego wchłaniania głownie na tle zaburzeń funkcji zewnątrz wydzielniczej trzustki (niedostateczne wydzielanie amylazy, lipazy i trypsyny). Dominującym objawem choroby jest w takim przypadku biegunka, a w przypadkach, gdy jednocześnie występuje zapalenie żołądka, co często się zdarza u prosiąt starszych, również wymioty. Wczesnym objawem choroby jest zmniejszenie bądź utrata łaknienia, przy zachowanym lub często zwiększonym pragnieniu, utrudniony dostęp do wody lub inne przyczyny nie pełnego pokrycia potrzeb prosiąt na wodę pogłębiają zjawisko słabego lub braku apetytu.
Skutki
Niedobór apetytu u prosiąt powoduje spowolnione przyrosty masy ciała a nawet jej spadek. Młode zwierzęta częściej chorują i padają. Optymalne dobowe zapotrzebowanie prosiąt na paszę w pierwszym tygodniu życia to około 300g/dobę. Zazwyczaj średnie dla wszystkich prosiąt w miocie spożycie paszy - w tym okresie – nie przekracza 150 g/prosię. Każde 100 gram mniej pobranej w okresie okołoodsadzeniowym paszy przez osobnika determinuje o 1 – 2 kg niższą masę ciała prosiąt w 4 tygodniu po odsadzeniu. Pobranie 200 gram paszy na dobę w pierwszym tygodniu po odsadzeniu zapewnia utrzymanie prawidłowego behawioryzmu odsadzonych prosiąt natomiast nie pozwala na wykorzystanie przez nie pełnego potencjału genetycznego w zakresie dynamiko przyrostów.
Postępowanie
Na uzyskanie zadawalających efektów procesu tuczu świń składa się potencjał genetyczny, zdrowotność, jakość paszy, technika żywienia, oraz warunki mikroklimatyczne. Ważnym zagadnieniem jest apetyt prosiąt i związane z nim zużycie paszy. Poprzez poprawę apetytu można wpłynąć na podwyższenie przyrostów dobowych, i co za tym idzie, uzyskanie w krótszym czasie masy ubojowej. Na podstawie wielu badań i obserwacji wykazano, że okres dwóch tygodni po odsadzeniu w dużym stopniu decyduje o dynamice przyrostów oraz wpływa istotnie na czas osiągnięcia wagi ubojowej. Prosięta, które w pierwszym tygodniu po odsadzeniu mają utrudnione warunki adaptacji do paszy stałej, a także te, które przebywają w złych warunkach środowiskowych, charakteryzują się niskimi przyrostami dziennymi. Kluczowym elementem uzyskania dobrych rezultatów w odchowie odsadzonych prosiąt jest optymalizowanie pobierania paszy. Tempo wzrostu prosiąt w okresie poodsadzeniowym może się zmniejszyć w wyniku działania wielu czynników. Poza wymienionymi uprzednio ważną przyczyną wolnych przyrostów masy ciała odsadzonych prosiąt jest zmniejszona zdolność wchłaniania składników pokarmowych w jelicie cienkim.
Dla zapewnienia optymalnego wzrostu prosięta muszą otrzymać z paszą składniki pokarmowe pokrywające zarówno potrzeby bytowe, jak potrzeby wynikające z intensywnego wzrostu i rozwoju. W nowoczesnych programach żywieniowych najczęściej zakłada się stosowanie rodzajów mieszanek przeznaczonych na kolejne fazy odchowu prosiąt. Pierwsza mieszanka (prestarter) stosowana jest przed odsadzeniem i jej zadaniem jest przyuczenie prosiąt do wczesnego pobierania paszy stałej. Istotnym celem jej stosowania jest także zwiększenie masy ciała odsadzanych prosiąt oraz zapewnienie wyrównania masy ciała poszczególnych prosiąt w miocie. Druga mieszanka (prestarter odsadzeniowy) przeznaczona jest na okres 2-3 tygodni po odsadzeniu, a celem jej podawanie prosiętom jest zapewnienie jak najmniejszych strat w okresie odchowu oraz przygotowanie dobrej jakości zwierząt do tuczu. Trzecia mieszanka (starter) stosowana jest aż do momentu rozpoczęcia tuczu, czyli z reguły 25-30 kg masy ciała. Mieszanka ta powinna zabezpieczać możliwości intensywnego rozwoju warchlaków. Prawidłowe wyniki w odchowie świń mogą zapewnić jedynie mieszanki o bardzo dobrej jakości, które powinny dostarczać właściwej ilości białka charakteryzującego się wysoką strawnością. Pasze dla świń odsadzonych powinny zawierać łatwo przyswajalną energię, charakteryzować się wysoką zawartością aminokwasów, stanowić źródło niezbędnych makro i mikroelementów oraz witamin, a także zawierać w swoim składzie komponenty o niskiej zdolności buforującej. Pasze takie powinny odznaczać się zapachem i smakiem sprzyjającym chętnemu pobieraniu i składać się z komponentów o najwyższej jakości.
Czynnikiem decydującym nie jest więc cena mieszanki, ale koszt, jaki musimy ponieść, aby uzyskać przyrost masy ciała o 1 kg. Przy bardzo dobrej jakości mieszanek składniki w nich zawarte są efektywnie przetwarzane na przyrost masy ciała. O stopniu tej efektywności informuje wskaźnik, jakim jest współczynnik wykorzystania paszy na przyrost jednostki masy ciała.
Warunki środowiskowe, w jakich utrzymywane są zwierzęta mają bardzo istotny wpływ na prawidłowe łaknienie prosiąt, wykorzystanie paszy i dzienne przyrosty. Temperatura w pomieszczeniach dla świń w chwili wstawiania prosiąt do komór dla warchlaków nie powinna być niższa niż 26°C. Szczególnym okresem są miesiące zimowe, kiedy wymagane jest solidne ogrzewanie pomieszczeń. Istotnym problemem jest nie tylko temperatura powietrza w pomieszczeniu, ale także temperatura podłogi. Temperatura podłogi musi wynosić 23–24°C, gdyż w przeciwnym wypadku prosięta są narażone na poważne wychłodzenie organizmu. Typowym objawem takiego zjawiska jest skupianie się prosiąt w jednym miejscu w kojcu i leżenie prosiąt jedno na drugim. Istotnym czynnikiem w utrzymaniu świń jest wentylacja pomieszczeń. Dostarczanie świeżego powietrza do kojców, w których przebywają świnie w okresie zimowym stanowi zazwyczaj tylko około 30% ilości świeżego powietrza potrzebnego w okresie letnim. Do często spotykanych błędów odnośnie warunków utrzymania świń w chlewniach należą duże dobowe wahania temperatur i przeciągi. Prowadzi to do całego szeregu schorzeń infekcyjnych i chorób układu oddechowego, które z kolei wpływają negatywnie na zużycie paszy, wzrost masy ciała i wykorzystanie paszy. Często z tego powodu ma miejsce zjawisko kanibalizmu oraz niespokojne zachowanie się zwierząt. Nasilenie tych zjawisk następuje szczególnie w miesiącach zimowych i wiosennych, kiedy w dzień na zewnątrz panuje wysoka temperatura, natomiast w nocy bardzo niska. Powinno się również zwrócić uwagę na często zapomniany czynnik żywieniowy, jakim jest woda. Woda w odpowiedniej ilości jest niezbędnym czynnikiem wpływającym na uzyskanie odpowiednich przyrostów m.c. Każda świnia potrzebuje codziennie wody w ilości stanowiącej średnio około 10% masy ciała, co oznacza, że 100 kg tucznik wymaga dostarczenia dziennie około 10 litrów wody. Należy przy tym podkreślić, że poidła automatyczne powinny być zainstalowane zarówno w chlewniach, w których stosowane jest żywienie „na sucho”, jak i w tych, gdzie stosuje się żywienie paszą mokrą. W lecie dobowe zapotrzebowanie na wodę jest o co najmniej 10% wyższe niż w zimie.
Zabiegi poprawiające apetyt w krytycznym okresie
U prosiąt, u których obserwuję się objawy braku apetytu stosować należy jak najlepszą paszę zawierającą :mleko w proszku, mączkę rybną, łatwo strawne zboża, cukry proste – laktoza , sacharoza; ekstradowane zboża, zakwaszacze, probiotyki. Ze względów ekonomicznych „luksusowa pasza” powinna być stosowana nie dłużej niż jest to konieczne. Stosowanie dodatków zapachowo-smakowych jest często wskazane w produkcji mieszanek dla wcześnie odsadzonych prosiąt. Użycie tych dodatków jest sensowne tylko wtedy gdy tego typu pasze przechowywane są poza chlewnią i nie nabywają zapachu chlewni. Należy także zwrócić uwagę na zachęcanie prosiąt do wczesnego pobierania paszy przez częste jej podawanie w ciągu dnia. Optymalnie jest podawać paszę na maty legowiskowe. Najlepiej gdy mata jest blisko karmika gdyż ułatwia to prosiętom naukę pobieranie paszy z karmika. Postępowanie takie nie powinno trwać dłużej niż 3 dni. Należy również podawać prosiętom ciepłe preparaty mleko – zastępcze, które posiadają prawidłowo zbilansowany skład (np. Prostrong D). podawanie płynnych preparatów mlekozastępczych jest wskazane przede wszystkim prosiętom minus wariantom. Zaleca się podawanie po odsadzeniu „papki” 50:50% (pasza z wodą lub preparatami mleko-zastępczymi). Po 2-3 dniach po odsadzeniu należy zmienić kompozycję „papki” na 70%:30%. Pasza i woda ułatwia prosiętom - po kolejnych 2 dniach - przejście na paszę suchą.
Podsumowanie
„Wykorzystać potencjał”
Apetyt świń ma duży wpływ na wyniki odchowu prosiąt i tuczu. Praca hodowlana i selekcja zmierzająca w kierunku zwiększenia plenności w tuszy nie powinna prowadzić do problemu z apetytem i wzrostu zużycia paszy. Mówiąc o żywieniu prosiąt po odsadzeniu nie można pominąć żywienia prosiąt przy maciorze. Proste zabiegi żywieniowe wprowadzane już przy matce pozwolą w przyszłości na łatwą zmianę paszy w trakcie odsadzania. Już od pierwszego dnia życia, hodowcy powinni dbać o prawidłowy rozwój układu pokarmowego prosiąt. Restrykcyjne dawki pokarmowe dla prosiąt odsadzonych nie są zalecane. Prosię, które nauczyło się produkować odpowiednie enzymy (amylaza) w okresie ssania nie będzie miało problemu z trawieniem paszy po odsadzeniu. Częstym powodem braku apetytu po odsadzeniu jest zazwyczaj nieprawidłowo prowadzone uczenie prosiąt do pobierania stałej paszy już w okresie ssania. Niektórzy hodowcy nie przywiązują do tego wagi, dlatego mogą być później skazani na opisane wyżej problemy w okresie odsadzenia, co ma zniwelować problemy z prosiętami odsadzanymi.
Warto dodać że opracowano wiele preparatów, które wspomagają rozwój prosiąt ssących także wtedy gdy zapotrzebowanie na mleko nie jest w pełni pokrywane przez matkę. Jednym z takich preparatów jest Promilk C przeznaczony do stosowania u osesków. Ważne jest by preparaty takie stosowane były zgodnie z zaleceniami.
Reasumując większość hodowców i producentów świń nie zdaje sobie sprawy z tego, że znaczny odsetek odsadzonych prosiąt w okresie pierwszych kilku –kilkunastu dni nie z wielu powodów nie pobiera stosownej ilości paszy czego skutkiem są nie tylko słabe przyrosty w okresie pierwszych 14 dni po odsadzeniu ale także zwiększona podatność na zachorowania wywołane czynnikami warunkowo chorobotwórczymi. Nie wszyscy też wiedzą, że w Polsce dostępnych jest wiele preparatów wspomagających rozwój prosiąt ssących jak i odsadzonych – ProStrong D .Warto pamiętać, że dobry start w życie zazwyczaj gwarantuje właściwy rozwój na kolejnych jej etapach.
prof. Zygmunt Pejsak, Puławy 21.10.2013